Luật TCCQĐP quy định rất rõ chức năng nhiệm vụ của 02 Ban HĐND xã, cụ thể: Ban Pháp chế phụ trách, chịu trách nhiệm trong các lĩnh vực thi hành Hiến pháp và pháp luật, quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội, xây dựng chính quyền địa phương và quản lý địa giới hành chính; Ban Kinh tế Xã hội chịu trách nhiệm trong các lĩnh vực kinh tế, ngân sách, đô thị, giao thông, xây dựng, giáo dục, y tế, văn hóa, xã hội, thông tin, thể dục, thể thao, khoa học, công nghệ, tài nguyên và môi trường, chính sách tôn giáo (theo khoản 1 và khoản 6 điều 108 Luật TCCQĐP). Theo đó, 02 Ban HĐND xã sẽ thực hiện các nhiệm vụ: tham gia đóng góp nội dung, chương trình kỳ họp, chuẩn bị văn bản trình kỳ họp; thẩm tra các dự thảo nghị quyết, báo cáo, đề án có liên quan đến lĩnh vực phụ trách; giám sát các đơn vị trong việc thực hiện Nghị quyết của HĐND xã; tổ chức khảo sát, phúc tra tình hình thực hiện các quy định của pháp luật trong lĩnh vực phụ trách. Ngoài ra thành viên của Ban còn tham gia vào một số hoạt động do thường trực Hội đồng nhân dân xã tổ chức như các hội nghị sơ, tổng kết, giám sát, khảo sát thực tế cùng Thường trực HĐND, tham gia tập huấn cập nhật kiến thức pháp luật cho thành viên các ban….

Thực tế đa số Ban HĐND xã cơ cấu số lượng thành viên của mỗi Ban thường gồm 05 đồng chí, trong đó 01 Trưởng ban và 01 Phó Trưởng ban là cán bộ chuyên trách xã hoặc công chức cấp xã kiêm nhiệm phụ trách, còn lại các ủy viên là cán bộ hoạt động không chuyên trách xã hoặc cán bộ ấp.

Qua tổng kết đánh giá sau hơn 3 năm hoạt động, hoạt động 02 ban HĐND cấp xã từng bước đi vào nề nếp, hoạt động hiệu quả, góp phần không nhỏ vào kết quả hoạt động của HĐND cấp xã, cụ thể: cơ bản hai Ban đã giúp HĐND thẩm tra, giám sát trên một số lĩnh vực, góp phần giảm khối lượng công việc cho Thường trực HĐND xã, tạo góc nhìn đa chiều về các vấn đề ở địa phương, nâng cao chất lượng thi hành pháp luật tại địa phương. Đặc biệt, qua kết luận giám sát, các Ban đã đóng góp kiến nghị cũng như đề xuất nhiều giải pháp, cách làm hay cho đơn vị được giám sát.

Song, bên cạnh những kết quả đạt được, hoạt động của các Ban HĐND xã một số nơi còn bộc lộ những hạn chế: Chất lượng xây dựng văn bản và tổ chức các hoạt động giám sát của 02 Ban chưa cao, việc xây dựng ban hành nội dung, đề cương kế hoạch giám sát còn chung chung chưa đi sâu vào trọng tâm, ở một số nơi còn tình trạng Thường trực HĐND đứng ra làm thay công việc của Ban. Một số thành viên của Ban còn thiếu kinh nghiệm, chưa thật sự chủ động, tích cực tham gia, khả năng tiếp thu kiến thức cập nhật kiến thức pháp luật của các thành viên ban chưa kịp thời. Hoạt động của Ban còn phổ biến chỉ là hoạt động của vai trò cá nhân Trưởng ban và Phó ban, các thành viên còn lại chưa tích cực nghiên cứu chuyên môn, trong các buổi thẩm tra, giám sát các thành viên Ban thường ít phát biểu ý kiến, khi phát biểu đôi khi chưa đi sâu vào trọng tâm vấn đề, có đôi lúc phát biểu ý kiến theo nhận thức cá nhân mà không dựa trên cơ sở văn bản pháp luật. Kết quả giám sát chưa cao, tất cả thành viên của Ban đều kiêm nhiệm nên có lúc vừa là người giám sát vừa là người bị giám sát, chẳng hạn như Công chức Tư pháp xã, Trưởng công an xã cơ cấu làm thành viên trong Ban Pháp chế nhưng lại tham gia giám sát công tác phổ biến giáo dục pháp luật, tiếp công dân, công tác xử phạt vi phạm hành chính lĩnh vực an ninh trật tự. Do vậy, tình trạng "vừa đá bóng, vừa thổi còi" đôi lúc làm cho hiệu quả giám sát không cao.

Có thể nhận định những hạn chế tồn tại trên bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân nhưng mấu chốt vẫn là vấn đề chế độ phụ cấp bồi dưỡng và việc cơ cấu tổ chức lựa chọn nhân sự cho Ban còn hạn chế. Hiện tại, chưa có quy định về chế độ phụ cấp cho Ban. Trưởng ban, Phó Trưởng ban và các thành viên không có khoản phụ cấp thêm nào ngoài phụ cấp hàng tháng cho đại biểu Hội đồng nhân dân cấp xã 0,3 mức lương tối thiểu và theo quy định tại các hội nghị thẩm tra văn bản, buổi giám sát, hội nghị sơ, tổng kết, giám sát thì thành viên tham dự được hỗ trợ 40.000 đồng/người/buổi. Do đó tác động phần nào đến tinh thần, trách nhiệm của các thành viên. Ví dụ, khi xây dựng kế hoạch giám sát vấn đề gì, thành viên các Ban phải dành 01 đến 02 ngày để nghiên cứu các văn bản pháp luật đóng góp xây dựng đề cương giám sát trước khi ban hành và trước cuộc giám sát diễn ra các thành viên cũng cần 01 đến 02 ngày nghiên cứu đánh giá đối với các báo cáo của đơn vị được giám sát thế nhưng hiện tại chưa có thêm khoản kinh phí hỗ trợ nào. Trình độ của một số thành viên các Ban còn hạn chế, thiếu kinh nghiệm, lại hoạt động kiêm nhiệm nên ít có thời gian cho hoạt động của Ban. Một số thành viên, đặc biệt là đại biểu lớn tuổi còn phát biểu theo ý kiến nhận thức cá nhân. Còn đại biểu trẻ tuổi còn sợ va chạm, thụ động, ít phát biểu ý kiến, chính kiến nên tại một số hội nghị thẩm tra, giám sát chủ yếu phụ thuộc vào người chủ trì, vào Trưởng, Phó Trưởng ban. Việc cơ cấu thành phần vào thành viên các Ban từ đầu nhiệm kỳ do khó khăn về nhân sự nên còn có sự "chắp vá" và cơ cấu chưa phù hợp.

Như vậy, vấn đề nâng cao chất lượng hoạt động của hai Ban HĐND xã là một vấn đề cấp thiết nhằm khắc phục những vấn đề còn tồn tại, yếu kém như phân tích trên, chúng ta cần đánh giá thẳng thắn, nhận thức đúng đắn và thực hiện một số giải pháp củng cố kiện toàn nhân sự cũng như đề xuất quy định thêm chế độ phụ cấp cho hai Ban. Kiến nghị Hội đồng nhân dân tỉnh nên nghiên cứu, xem xét ban hành mức phụ cấp thêm hoặc mức kinh phí khoán tối thiểu trong năm cho hoạt động của từng Ban HĐND cấp xã nhằm động viên, khích lệ nêu cao tinh thần trách nhiệm tương xứng với thời gian công sức bỏ ra. Hội đồng nhân dân huyện định kỳ vào đầu mỗi năm tổ chức hội nghị tập huấn, học tập, trao đổi kinh nghiệm hoạt động của Ban HĐND giữa các xã với nhau nhằm đúc kết kinh nghiệm cho năm sau. Thường trực Hội đồng nhân dân xã cần tham mưu kiện toàn cơ cấu thành viên 02 Ban cho phù hợp theo các tiêu chí đáp ứng về trình độ, sở trường, nhiệt tình và trách nhiệm, cần thiết nên thay thế những cán bộ không có nhiệt huyết, trình độ chưa đáp ứng nhiệm vụ.

Hữu Dư